سیستمی كۆده‌ماری منداڵان به‌رده‌وام له گه‌شه‌سه‌ندندایه، مه‌ترسی ئه‌وه ده‌كرێت كه تیشكدانه‌وه به‌قووڵی بچێته نێو مێشكیانه‌وه.
له‌كاتێكدا هه‌ندێك له شاره‌زایان له‌و بڕوایه‌دان و ده‌ڵێن كه لینكێك نییه له‌نێوان به‌كارهێنه‌رانی ته‌له‌فۆنی مۆبایل و شێرپه‌نجه له مێرمنداڵاندا تائێستاش سه‌رسوڕمانێكی به‌ربڵاو هه‌یه سه‌باره‌ت به‌و مه‌ترسییه‌ی ڕووبه‌ڕووی منداڵان ده‌بێته‌وه. توێژینه‌وه له‌بواری ته‌ندروستی و ته‌له‌فۆنی مۆبایلدا پڕه له ئاسته‌نگ و ئاڵۆزی. ته‌له‌فۆنی مۆبایل تاڕاده‌یه‌ك ماوه‌یه‌كی زۆر نییه كه‌وته به‌رده‌ست و به‌كارده‌هێنرێت له‌كاتێكدا نه‌خۆشی شێرپه‌نجه چه‌ندان ده‌یه‌ی ده‌وێ تا په‌ره‌ده‌سێنێت. هه‌رچه‌نده پێده‌چێت زۆربه‌ی زانا و توێژه‌ره‌وه‌كان له مه‌سه‌له‌یه‌كدا كۆك بن. ئه‌ویش ئه‌وه‌یه گه‌ر ته‌له‌فۆنی مۆبایل مه‌ترسیدار بێت، ئه‌وا منداڵان زۆر له‌وانی تر لاواز و بێ توانان له به‌رامبه‌ر ئه‌گه‌ری نه‌خۆشییدا. دكتۆر (ئانی ساسكۆ) له په‌یمانگای گشتی ته‌ندروستی بۆ زانستی ژینگه و په‌ره‌پێدان له (بۆردێكس) له‌و باره‌یه‌وه ده‌ڵێت: "گه‌ر بێت و شه‌پۆلی كارۆموگناتیسی چوار سانتیمه‌تر بچێته ناخی مێشكه‌وه، چوار سانتیمه‌تر بچێته ناخی مێشكی مێرمنداڵه‌وه ئه‌وا ته‌نیا مێوی گوێ ده‌گرێته‌وه، هیچ فانكشنێكی زۆر گرنگ له‌و مێوه‌ی گوێدا نییه، به‌ڵام له منداڵاندا كار له پێكهاته‌ی چه‌قی مێشك ده‌كات. زیادله‌وه‌ش منداڵان كه‌لله‌ی سه‌ریان (جوجمه‌ی) ته‌نكتره و كه‌متر پارێزراوه، بڕێكی گه‌وره پێكهاته‌ی شله له مێشكیاندایه، به‌و هۆیه‌شه‌وه چه‌ندان هۆكار هه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی كه ئه‌وان پتر ئه‌و تیشكدانه‌وانه هه‌ڵده‌مژن). توێژینه‌وه‌یه‌كی ئه‌وروپی له ڕۆژنامه‌یه‌كی ئه‌مریكییدا بڵاوبووه‌ته‌وه كه له‌لایه‌ن په‌یمانگای نه‌ته‌وه‌یییه‌وه بۆ شێرپه‌نجه بڵاوده‌كرێته‌وه ئه‌وه‌ی تیادا هاتووه ئه‌و منداڵانه‌ی كه ته‌له‌فۆنی مۆبایل به‌كارده‌هێنن له‌مه‌ترسیه‌كی گه‌وره‌تردا نین له‌مه‌ڕ په‌ره‌سه‌ندنی شێرپه‌نجه‌ی مێشكه‌وه (developing brain cancer) له‌وانه‌ی دیكه كه به‌كاری ناهێنن، به‌ڵام ڕه‌خه‌گره‌كان پێیانوایه كه ئه‌و توێژینه‌وه‌یه له‌مه‌ودایه‌كی كورتدا ئه‌نجامدراوه و ئه‌و داتایانه‌ش كه تیایدا هاتوون به‌رواریان به‌سه‌رچووه. ئاژانسی نێونه‌ته‌وه‌یی بۆ توێژینه‌وه له‌سه‌ر شێرپه‌نجه (International Agency for Research on Cancer) (IARC) له‌م دواییه‌دا سه‌رله‌نوێ ته‌له‌فۆنه مۆبایله‌كانی ڕیزبه‌ند كردووه‌ته‌وه. ئاژانسی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كانیش له‌وه‌دا بووه كه بڵێت به‌دڵنیاییه‌وه ته‌له‌فۆنه مۆبایلییه‌كان مه‌ترسیدارن. دیاره سه‌رله‌نوێ ڕیزبه‌ندكردنه‌وه‌ی ته‌له‌فۆنه مۆبایله‌كان ده‌رئه‌نجامی ئه‌و كۆبوونه‌وه‌یه بوو كه له‌باره‌گای سه‌ره‌كی له (Lyon) به‌سترا بۆ زانا به‌رچاوه‌كانی جیهان له‌و بواره‌دا. چاویان خشاندووه به‌و داتا ئه‌زموونگه‌رییانه‌ی كه له‌سه‌ر ئاژه‌ڵان توێژینه‌وه كراوه و هه‌روه‌ها پڕۆژه‌ی ئه‌و توێژینه‌وه دوورودرێژانه‌ی كه له‌سه‌ر به‌كارهێنانی ته‌له‌فۆنی مۆبایل و تووشبوونی شێرپه‌نجه‌ی مێشكه‌وه كراون. دكتۆر (كورت سترایف) له ئاژانسی (IARC) له‌و باره‌وه ده‌ڵێت: (به‌ڵگه‌ی به‌هێز له‌و توێژینه‌وانه‌وه به‌ده‌ستدێن كه له‌سه‌ر شێرپه‌نجه‌ی مرۆڤ كراون و به‌ڵگه‌ی ئه‌وه‌ش هه‌یه كه ڕه‌نگه په‌یوه‌ندییه‌ك هه‌بێت له‌نێوان به‌كارهێنانی ته‌له‌فۆنی مۆبایله‌كان (mobile cell-phones) و جۆرێكی دیاریكراو له شێرپه‌نجه‌ی مێشك).
ئامۆژگاری ته‌ندروستیانه:
هه‌ندێك له زاناكان پێیانوایه كه ڕیزبه‌ندییه‌كه‌ی (IARC) له‌مه‌ڕ (ئه‌گه‌ری) په‌یوه‌ندی له‌نێوان شێرپه‌نجه و به‌كارهێنانی ته‌له‌فۆنی مۆبایلدا زۆر به‌هێز نییه.
دكتۆر (ئانی ساسكۆ) له‌و باره‌یه‌وه ده‌ڵێت: (من پێموایه ته‌له‌فۆنی مۆبایل مه‌ترسی هه‌یه بۆ سه‌ر لووه شێرپه‌نجه‌ییه‌كانی مێشك و ئێمه‌ش به‌ڵگه‌ی ئه‌وه‌مان هه‌یه كه ئه‌و كه‌سانه‌ی بۆ ماوه‌ی 10 ساڵه ته‌له‌فۆنی مۆبایل به‌كارده‌هێنن دوو ئه‌وه‌نده مه‌ترسی ئه‌و نه‌خۆشیانه‌یان لێده‌كرێت كه بریتییه له لووه شێرپه‌نجه‌ییه كوشنده‌كانی مێشك. به‌دڵنیاییه‌وه بۆ باوكان و دایكان، پێدانی ته‌له‌فۆنی مۆبایل بۆ منداڵان وایانلێده‌كات هه‌میشه چاودێربن به‌سه‌ریانه‌وه كاتێك له ده‌ره‌وه‌ن و له‌جیهانێكدا ده‌ژین كه پڕمه‌ترسییه، به‌ڵام گه‌ر مه‌ترسییه‌كه خودی ته‌له‌فۆنه مۆبایلییه‌كانیان بێت، ئێمه ده‌بێت ئه‌وه‌نده ژیر بین كه ڕێوشوێنه گونجاوه‌كان بگرینه‌به‌ر).
دكتۆر (سترایف) له‌و باره‌یه‌وه ده‌ڵێت: (له چاوپیاخشاندنێك به‌و حاڵه‌ته‌ی كه ڕووبه‌ڕووی ده‌بینه‌وه ده‌توانین زۆر به ڕوونی بگه‌ینه ئه‌و ده‌رئه‌نجامه‌ی كه زۆرینه‌ی به‌كارهێنانی ته‌له‌فۆنی مۆبایل بۆ مه‌به‌ستی ئه‌نجامدانی په‌یوه‌ندییه ده‌نگییه‌كانه (voice calls)، به‌تایبه‌تیش كاتێك كه ته‌له‌فۆنه‌كه نزیك ده‌بێت له مێشك یان گوێچكه‌وه. بۆیه وا باشتره ته‌له‌فۆنه‌كه بخه‌یته سه‌ر ئه‌و حاڵه‌ته‌ی كه ده‌نگه‌كه ده‌دات به ده‌ره‌وه (سماعه خارجیه). به‌ڵگه‌ی ئه‌وه هه‌یه كه ئه‌و كاریگه‌رییه‌ی ته‌له‌فۆنی مۆبایل له منداڵاندا له‌سه‌روو دوو ئه‌وه‌نده و زیاتریش بێت ئه‌ویش به‌هۆی جیاوازی بایه‌لۆژی و چه‌ند هۆكارێكی دیكه‌وه كه كارده‌كانه سه‌ر ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی ته‌له‌فۆنی مۆبایل، بۆیه وا باشتره زۆر به وریاییه‌وه مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ ئه‌م حاڵه‌ته‌دا بكرێت و له مه‌سه‌له‌ی وابه‌سته به منداڵاندا ئه‌م پێوانه پراگماتیكیانه به هه‌ندوه‌ربگیرێت). (ئیلیزابیس ڕه‌فینینگۆ) له ژنانی ئه‌وروپا بۆ داهاتوویه‌كی هاوبه‌ش، پێیوایه له‌به‌رئه‌وه‌ی به‌كارهێنانی ته‌له‌فۆنه مۆبایلییه‌كان ڕه‌نگه ببنه‌هۆی په‌یدابوونی لووه شێرپه‌نجه‌ییه‌كانی مێشك وا پێویست ده‌كات كه چه‌ندان ڕێنمایی ته‌ندروستی و سه‌لامه‌تی بۆ ئه‌و مه‌به‌سته پیاده بكرێت. له‌و باره‌یه‌وه ده‌ڵێت: (گوێمان لێبووه و بیستوومانه كه زاناكان ده‌ڵێن له مه‌سه‌له‌ی به‌كارهێنانی ته‌له‌فۆنه مۆبایله‌كاندا و ئه‌گه‌ری تووشبوون و مه‌ترسی بۆ سه‌ر مێشكی مرۆڤ، منداڵان پتر مه‌ترسیان له‌سه‌ره، ئه‌وه‌ی ده‌مانه‌وێت شوێنكه‌وتنی ئه‌و ڕێنمانیانه‌یه كه ئاژانسی (IARC) ڕیزبه‌ندی بۆ كردووه، به‌ڵام تائێستا هیچیانمان نه‌بینیووه. وا هه‌ست ده‌كه‌م ئێمه ڕووبه‌رووی مه‌ترسیه‌كی گه‌وره و په‌ره‌سه‌ندووی ته‌ندروستی ده‌بینه‌وه و نابێت 30 تا 40 ساڵی تر بوه‌ستین تا ده‌رئه‌نجامه‌كان یه‌كلایی ده‌بنه‌وه). به‌مجۆره دوای 20 ساڵ یان زیاتر له‌گه‌ڵ ته‌له‌فۆنی مۆبایلدا، زۆر له شاره‌زایان ده‌ڵێن شتێكی وا له ئارادا نییه كه شایه‌نی ترس و دڵه‌ڕاوكێ بێت، نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كانیش ده‌ڵێت ڕه‌نگه كێشه‌یه‌ك هه‌بێت، هه‌ندێكی دیكه‌ش پێیانوایه به ڕاستی ئه‌وه بووه‌ته مه‌سه‌له‌یه‌كی حاشاهه‌ڵنه‌گر.
ئا: شاكار محمد
س: خه ندان
ليست هناك تعليقات:
إرسال تعليق